پیشینه مطالعات باستان شناسی :

شاید سابقه مطالعات به آ.دو بوده که گنجینه استرآباد را بررسی کرده است پس از آن ، ژاک دمورگان فرانسوی در سال 1275 خورشیدی گمانه زنی ای در "خرگوش تپه" نزدیک شهر گرگان انجام داد.هم زمان با کاوش ، از 45 مکان باستانی بازدید به عمل آورد و موقعیت مکانی محل های باستانی را به طور تقریبی در نقشه ای ترسیم کرد.
در تابستان 1345 خورشیدی بررسی مکان های باستانی دشت گرگان توسط دانشجویان رشته باستان شناسی دانشگاه تهران با همکاری اداره کل باستان شناسی انجام شد.در این بررسی 22 مکان باستانی بازدید شد و همه آن مکان ها در فهرست آثار ملی ثبت گردید.
هیات ژاپنی به منظور تهیه نقشه باستان شناسی دشت گرگان بررسی خود را در سال 1346 خورشیدی در قسمت هایی از محدوده شهرستان های ، کردکوی ، گرگان ، آق قلا و علی آباد کتول چهل و یک محوطه باستانی را مورد بازدید قرار داد. آخرین پژوهش باستان شناسی در شهرستان گرگان مربوط به گمانه زنی نرگس تپه است که آثاری از بیش از تاریخ تا میانه اسلام در آن مشخص گردید.

مدرسه عمادیِّه گرگان: 
 

یکی از قدیمی ترین مدارسی که با همان سبک و معماری زیبا و قدیمی در گرگان باقی مانده مدرسه عمادیه است.سند مکتوبی اشاره به این مدرسه دارد.برابر مصالحه نامچه 1097 ه ق،قریه بهلول اباد و هفت باب دکان جنب مدرسه عمادیه و دو دانگ حمام در بند،از موقوفات اختصاصی مدرسه عمادیه است.این مدرسه متعلق به دوره شاه سلیمان صفوی میباشد.ولی به استناد وقفنامه دیگر که متعلق به شخصی بنام اقا روح الله حسینی اسبرابادی است،به سال 952ه یک خانه و اتاق سفال پوش و دو باغچه کوچک و بزرگ در محله پاسرو استراباد و 5 دانگ از قریه میر محله و 6دانگ قریه چوپلانی و 4 دانگ لسرکان را بر اولاد ذکور وقف کرد که پس از انها به طلبه علوم دینیه و علما و فضلا و صلحای شهر استراباد بدهند.
 

انچه از این وقفنامه متعلق به دوران حکومت شاه تهماسب صفوی مستقاد میگردد،مدرسه عمادیه متعلق به دوران قبل از عصر صفویان استو این گمانه زنی تاریخی که مدرسه را متعلق به اواخر قرن 8 و اواسط قرن 9 ه ق میداند تقویت مینماید.
معماری مدرسه عمادیه بسیار زیبا و حیاط ان حدود 1000 متر مربع و با سنگ های رودخانه ای مفروش گردیده است.در حاشیه و چهار ضلع ان حجرهای دانش پژوهان واقع گردیده است و بر سر در بزرگ ورودی این مدرسه گل دسته بسیار قدیمی ان هنوز جلوهای شکوهمند به این نهاد اموزشی داده است.شیو اموزش وتعلیم ان تا دوران قاجار سبک و شیوه معمول و رایج قرون گذشته ایران بود.مدرسه،متولی و موقوفات فراوانی داشت که هزینه دانش پژوهان را تامین میکرد.

مدرسه و مسجد کریم ایشان :

این بنا در شرق کلاله و در روستای کریم ایشان و در مسیر جاده کلاله به مراوه تپه واقع شده و از اثار دوره قاجار است.ساختمان اجری مسجد که عاری از هر گونه تزیین میباشد،با نقشه مربع-مستطیل بنا شده است.این مسجد شامل یک شبستان با سر در ورودی در سمت جنوبی میباشد که سقف ان بوسیله چهار گنبد پوشش یافته است.مدرسه کریم ایشان نیز با اجر بنا شده که نمای خارجی سر در ورودی ان با کاشی تزیین گردیده است.در قسمت فوقانی سر در،اتاق کوچکی است که بوسیله پنجره هایی از جهات شرقی و غربی به محوطه مسجد و مسجد چشم انداز دارد.نمای خارجی و اضلاع طرفین سردر را اتاق نماهای اجری میپوشاند .درب ورودی مدرسه که فاقد ظرافت هنری است حاوی یک بیت شعر است که ماده تاریخ ساخت این مسجد را روشن میکند.
((مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزان-تاریخ این بگویم باشد وطن غریبان)) 1328 ه. ق.

با توجه به ماده تاریخ مذکور این در درب اصلی مدرسه نبوده و قطعات ان بعد ها ساخته شده است.
حیات مدرسه چهار ضلعی است که در یکی از اضلاع ان حجره هایی ساخته شده است.در زوایای اضلاع خارجی مدرسه،برجهایی اجری نیم دایره با اثار مناره های اجری به چشم میخورد.بطور کلی ساختمان مسجد و مدرسه کریم ایشان،در پیشتر،از استحکام قابل توجهی برخوردار بوده ولی بر اثر مرور زمان و به ویژه زلزله سال 1348 خورشیدی صدمه فراوان دیده است. 

مسجد جامع گرگان:

مسجد جامع در جنب بازار اصلی شهر (نعل بندان)واقع شده است.بنای انرا صاحب گرگان نامه از قول نویسنده مرات البلدان804ه ذکر میکند و بانی انرا از قول سال خوردگان استرابادی از اهل تسنن و از ترکمن های طایفه ایمر معرفی کرده اند. از این مسجد که در عصر درخشان معماری ایران ،یعنی دوره سلجوقیان احداث شده،فقط مناره اجری ان که دارا ی کتیبه ای به خط کوفی است باقی ماند.منبر چوبی مسجد هشت پله داردکه در ان منبت کاری شده و با قاب شیشه ای پوشانده شده است.این منبر دارای دو کتیبه میباشد که تاریخ های 1157و1018 ه بر ان نوشته شده است.طبق کتیبه ای که تاریخ 15 شعبان 1018ه دارد،ساختمان مسجد در دوره سلطنت معین الدّین ابوالقاسم بابر بهادر بوسیله بابا حسین نامی شروع و در عهد شاه عباس توسط قطب الدین احمدابن ملاعلی  استرابادی به اتمام رسیده است.
از کتیبه دیگر که به تاریخ 1157ه است دانسته میشود که در زمان نادر شاه و به دستور حاکم استراباد (محمد حسین خان قاجار)به سرپرستی حاجی قربان اقا مرمت شده است.مسجد جامع دارای صحن بزرگ با ایوانی بلند است.محراب شبستان اصلی که گنبد بلندی نیز در بالای ان دیده میشود بر خلاف سنت شیعه رو به سوی شرق است که خود گواه بر این بوده که مسجد ابتدا برای اهل سنت ساخته شده است.درب ورودی مسجد که از لحاظ منبت کاری بی نظیر است در سال 1338 خورشیدی برای حفاظت بیشتر با شیشه قاب گرفته شده استکه اکنون در انبار مسجد در میان انبوهی از وسایل قرار دارد.در چهارچوب درب کتیبه هایی به خط کوفی دیده میشود.مناره مسجد جامع کم ارتفاع بوده و این هم به سبب رطوبت هوای این منطقه است که مناره ها را در این نواحی کم ارتفاع میساختند.

از طریق دریچه کوچکی که در سمت چپ راهروی ورودی مسجد دیده میشود میتوان با عبور از 45پله مارپیچ از داخل مناره به سطح مسطح مناره رسید.سطح بالای مناره اجر فرش است که حدود 9 متر مربع مساحت دارد.زیر ان اجر فرش و بام ان سفال پوش است.این مسجد در دوره های تیموری،صفوی از جمله شاه عباس اول و دوم و نیز دوره نادر شاه تعمیر شد.قسمتی از بنای مسجد در زلزله شدید 1303خورشیدی خراب و سپس تعمیر گردید.در سال های پیشتر که پایه یکی از شبستانهای